در جهان هستی، ستاره‌های زیادی وجود دارند و سیاره‌های بیشتری که به دور هر ستاره می‌چرخند. با این حساب حتی اگر ما ندانیم، تعداد زیادی سیاره وجود دارد که مثل زمین هستند و شرایط حیات در آن‌ها فراهم است. وقتی به تعداد سیاره‌ها و بزرگی جهان هستی فکر می‌کنیم، تصور اینکه ما تنها موجودات زنده دنیا باشیم، خیلی سخت می‌شود. اما اگر موجودات دیگری هم هستند، چرا پس تاکنون هیچ ارتباطی با آن‌ها برقرار نکرده‌ایم؟ آیا احتمال دارد حیات آنقدر نادر باشد که تنها یک‌بار و آن هم روی زمین اتفاق افتاده؟ انسان‌ها میلیون‌ها سوال در این زمینه دارند و ندانسته‌هایی که باعث می‌شوند هیچ پاسخی برای این سوالات نداشته باشند. در این مقاله دانسته‌های محدودی که در این باره وجود دارد را بررسی می‌کنیم تا ببینیم آیا حیات فرازمینی واقعا وجود دارد یا ما تنها موجودات این دنیای بزرگ هستیم.

 
نشانه‌های وجود موجودات فرازمینی
بعضی از نشانه‌های حیات فرازمینی سرچشمه خرافی دارند. کمبود دانش در این زمینه باعث شده است که نشانه‌های خرافی با نشانه‌های واقعی که می‌توانند حیات فرازمینی را ثابت کنند، اشتباه گرفته شوند. آنچه در این مقاله می‌خوانیم نشانه‌هایی هستند که در منابعی مثل ناسا احتمال وجود فرازمینی‌ها را نشان می‌دهند.

 
۱. معادله دریک
معادله دریک معادله‌ای است که توسط دانشمند و اخترشناسی به نام فرانک دریک در سال ۱۹۶۰ فرمولی را ابداع کرد که بر اساس چند متغیر، تعداد تمدن‌های هوشمندی که احتمالا در کهکشان راه شیری وجود دارند را برآورد می‌کرد. البته این فرمول بیشتر به عوامل موثر بر تمدن‌های هوشمند فرازمینی می‌پردازد و هدف آن این نیست که مثل سایر فرمول‌های فیزیک، عدد دقیقی به ما بدهد. 
در معادله درِیک (Drake Equation)، عواملی که در ادامه نام می‌بریم، تعداد تمدن‌های فرازمینی را مشخص می‌کنند:

• نرخ تولد ستاره‌ها
• تعداد ستاره‌های متولدشده‌ای که منظومه خود را دارند و چند سیاره به دور آن‌ها می‌چرخند.
• تعداد سیاره‌هایی که می‌توانند میزبان حیات باشند.
• تعداد سیاره‌هایی که حیات روی آن‌ها به سمت تکامل پیش می‌رود.
• تعداد حیات‌هایی که به هوشمندی می‌رسند.
• تعداد تمدن‌های هوشمندی که به تکنولوژی‌های ارتباطی دست پیدا می‌کنند.
• میانگین زمانی که تمدن‌های هوشمند قابل شناسایی هستند.

بر اساس بحث‌هایی که درِیک با سایر دانشمندان و منجم‌ها داشت، نتیجه نهایی این معادله باید عددی بین ۱ تا ۱ میلیارد باشد. احتمالا در کهکشان راه شیری ۱۰ هزار تمدن دیگر در سیاره‌هایی مشابه زمین ما زندگی می‌کنند. به اعتقاد دریک و سایر دانشمندان، آخرین متغیر (مدت زمان شناسایی تمدن‌های هوشمند) بزرگ‌ترین چالشی است که در این معادله وجود دارد.

۲. زندگی باکتری‌ها و میکروب‌ها در سطح سیارات دیگر
بیشترین احتمال وجود حیات فرازمینی به‌ موجودات ذره‌بینی برمی‌گردد. تاکنون دانشمندان چند نشانه از وجود میکروب‌ها و باکتری‌ها بر سطح سیارات فرازمینی مشاهده کرده‌اند که در ادامه به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• در سال ۱۳۶۲ شمسی یک شهاب‌سنگ در قطب جنوب زمین سقوط کرد و دانشمندان بعد از بررسی آن متوجه شدند که این شهاب‌سنگ بخشی از مریخ است که برای ۱۵ میلیون سال در فضا چرخیده و در نهایت در زمین سقوط کرده است. آن‌ها در این شهاب‌سنگ فسیل‌های میکروبی و مواد آلی تولیدشده توسط باکتری‌ها را پیدا کردند. گروهی از دانشمندان این نشانه‌ها را به حیات فرازمینی نسبت دادند و گروهی بر این باور بودند که شهاب‌سنگ بعد از ورود به جو زمین به مواد آلی آغشته شده است.
• یکی از قمرهای مشتری به نام «اروپا» فرکانسی از اشعه مادون قرمز را منتشر می‌کند که مشابه اشعه‌های منتشرشده توسط باکتری‌هایی است که در دما و فشار بالا زندگی می‌کنند. البته دانشمندان هنوز مطمئن نیستند که تابش‌های مادون قرمز متصاعدشده از اروپا به باکتری‌ها مربوط باشند و این فقط یک احتمال است.

۳. وجود مواد شیمیایی ناشی از حیات در سیارات دیگر
در سطح بعضی از سیارات و قمرها در منظومه شمسی و خارج از آن، عناصر و ترکیبات شیمیایی کشف شده‌اند که طبق اطلاعات امروز ما، فقط موجودات زنده توانایی ایجاد چنین ترکیباتی را دارند. به عبارت دیگر، فقط موجودات زنده‌ای مثل باکتری‌ها، میکروب‌ها و سایر موجودات میکروسکوپی می‌توانند این ترکیبات شیمیایی را ایجاد کنند. بنابراین وجود این ترکیبات در فضا می‌تواند نشانه فعالیت میکروارگانیسم‌های زنده در سطح سایر سیارات باشد. به عبارت دیگر دانشمندان بر این باورند تنها راه کشف‌شده برای تولید این مواد شیمیایی دخالت موجودات زنده است. به همین دلیل اگر واکنش ناشناخته‌ای در سطح سیارات رخ نداده باشد، می‌توانیم وجود این ترکیبات را به‌عنوان نشانه‌ای از حیات فرازمینی در نظر بگیریم. 
دی‌متیل سولفید در اتمسفر سیاره‌ای به نام K2-18 جدیدترین ترکیبی است که توسط تلسکوپ جیمز وب کشف شده است. تا پیش از آن، وجود عناصر دیگری مثل متان در جو مریخ، گوگرد در قمر مشتری و مونوکسید کربن در سطح سیاره زهره کشف شده بود. برای تشکیل هرکدام از این عناصر به مکانیزم‌های زنده نیاز است؛ البته شاید هم واکنش شیمیایی که بشر هنوز کشف نکرده برای تشکیل این ترکیبات رخ داده باشد.

 
۴. شیء فضایی اموامو
در سال ۲۰۱۷ یک شیء مرموز از منظومه شمسی عبور کرد که مسیر عبور آن هیچ شباهتی به اجرام آسمانی نداشت. اخترشناسان این شی مرموز را اموامو (oumuamua) نامیدند. دانشمندان به دنبال این بودند که سیگنال‌های مصنوعی از اموامو را شناسایی کنند، اما به نتیجه‌ای نرسیدند. پرونده اموامو در نهایت مرموز باقی ماند و دانشمندان گفتند اگر این شی آسمانی یک سفینه فضایی بوده باشد، در حالت اختفا پرواز می‌کرده است تا شناسایی نشود!
اموامو به چند دلیل برای اخترشناس‌های زمینی پدیده جالبی است و وجود فرازمینی‌ها را ثابت می‌کند. دلیل اول این است که اموامو از یک منشأ ناشناخته به‌وجود آمد و حضور آن در منظومه شمسی پیش بینی نشده بود. دوم اینکه سرعت اموامو با نزدیک شدن به زمین، به شکل غیرطبیعی زیاد شد و دانشمندان معتقدند این افزایش سرعت بخاطر گرانش زمین یا سایر سیارات منظومه شمسی نبوده است. سومین دلیل این است که اموامو یک شی سوزنی شکل با طول چند برابری نسبت به عرض آن بود. این شکل هندسی شبیه به هیچ ستاره دنباله‌دار، شهاب‌سنگ یا سیارکی نیست و احتمال می‌رود ساخته دست تمدن‌های هوشمند دیگر باشد.

۵. سیگنال‌های مرموز ارسال‌شده توسط منشأ ناشناس
دریافت‌کننده‌های سیگنال‌های رادیویی در سراسر زمین تاکنون چندین بار سابقه دریافت سیگنال‌های ناشناخته، عجیب و جدید را داشته‌اند، اما اغلب آن‌ها را به تداخلات رادیویی و پدیده‌های زمینی نسبت داده‌اند. به‌عنوان مثال یکی از عجیب‌ترین سیگنال‌ها در ۱۹۷۷ میلادی در دانشگاه اوهایو دریافت شد. مسئول رصد در آن زمان، به محض دریافت این سیگنال علامت "!" را در کنار آن قرار داد و از آن زمان این سیگنال با نام سیگنال Wow شناخته شد!
سیگنال واو خط هیدروژن را نشان می‌داد که یک نشانه قوی برای وجود حیات فرازمینی بود، اما بعدا دانشمندان احتمال دادند که عبور یک میدان مغناطیسی قوی از ابرهای هیدروژنی در سایر سیارات باعث ایجاد این سیگنال شده است. سیگنال واو در سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰ هم دریافت شد، اما دانشمندان باز هم علت را به پدیده‌های فضایی نسبت دادند، نه حیات فرازمینی. البته شاید عامل تحریک ابرهای هیدروژنی منشأ مصنوعی مثل نیروی رادیواکتیو داشته باشد!

 
اگر فرازمینی‌ها وجود دارند، چرا تاکنون آن‌ها را ندیده‌ایم؟
این سوال یکی از مهم‌ترین سوالاتی است که انسان‌ها درباره حیات فرازمینی مطرح کرده‌اند و با نام «پارادوکس فرمی» شناخته می‌شود. در این پارادوکس مطرح می‌شود که در این دنیای بزرگ، به احتمال قوی تمدن‌های بسیاری وجود دارند، اما اگر چنین است، چرا بشر تاکنون با هیچکدام از این تمدن‌ها ارتباط برقرار نکرده است؟
برای پاسخ به این سوال چند فرضیه مختلف وجود دارد که در ادامه آن‌ها را توضیح می‌دهیم:

• دنیا به شکل غیرقابل تصوری بزرگ است. ستاره‌ها و سیارات کهکشان راه شیری باهم فاصله زیادی دارند و فاصله بین ما تا کهکشان‌های دیگر هم غیرقابل تصور است. پس یکی از محتمل‌ترین علت‌های اینکه تاکنون فضایی‌ها را ندیده‌ایم، فاصله زیاد بین محل زندگی ما تا محل زندگی آن‌هاست.
• شاید تمدن‌های هوشمند سیارات دیگر مدت‌ها قبل از ما زندگی کرده‌اند یا شاید هم در آینده تمدن‌های هوشمندی در سیارات دیگر شکل می‌گیرند. این ناهمزمانی شکل‌گیری حیات در سیارات مختلف می‌تواند دلیل دیگری برای عدم ارتباط ما با بیگانگان باشد.
• شاید تمدن‌های هوشمند به عمد خود را از دید ما پنهان می‌کنند تا در امان بمانند. این فرضیه علمی-تخیلی با نام فرضیه جنگل تاریک شناخته می‌شود!
• فرضیه دیگر این است که تمدن‌های هوشمند سیارات دیگر از تکنولوژی‌های ارتباطی متفاوتی استفاده می‌کنند. بنابراین نه ما می‌توانیم سیگنال‌های ارسالی آن‌ها را دریافت کنیم و متوجه شویم و نه آن‌ها می‌توانند سیگنال‌های ارسالی از طرف بشر را متوجه شوند.
• فرضیه نهایی هم این است که تمدن‌های سایر سیارات با تمدن بشری متفاوت هستند؛ مثلا شاید تمدنی وجود داشته باشد که در عمق اقیانوس‌های سیارات دیگر شکل گرفته‌اند و شرایط حیات آن‌ها با ما کاملا متفاوت است. بنابراین امکان برقراری ارتباط بین این تمدن‌ها وجود ندارد.

سخن پایانی
فرازمینی‌ها همیشه یکی از نقاط تاریک انسان بوده‌اند. حتی گفته می‌شود پلیس پرونده‌های مخفی بسیاری در این باره دارد که آن‌ها را محرمانه نگه داشته است. آنچه درباره یوفوها می‌خوانید، ترکیبی از تخیلات، اطلاعات علمی و شایعات هستند و به همین خاطر خیلی وقت‌ها ترسناک به نظر می‌رسند. مثلا در ماجرایی در آمریکا و چند کشور دیگر، برای مدتی گاوها مثله می‌شدند. البته فرایند مثله شدن عادی نبود، بدون خونریزی اتفاق می‌افتاد، بعضی از اندام‌های گاوها در بدن آن‌ها وجود نداشت و برش‌ها بدون جای زخم و نشانه چاقو یا ابزار تیز بود! بسیاری از مردم این رویداد را به دخالت فرازمینی‌ها نسبت دادند، اما در نهایت پرونده به فعالیت فرقه‌های شیطانی و تحقیقات پزشکی مربوط شد و برای همیشه مرموز باقی ماند! 
صحبت کردن درباره موجودات فضایی حس کنجکاوی و ترس انسان را برانگیخته می‌کند. امروز که هنوز هیچ مدرکی برای وجود فرازمینی‌ها و ارتباط با آن‌ها نداریم، این موضوع بیشتر مایه سرگرمی است و اطلاعات عمومی به شمار می‌آید. اما شاید روزی به واقعیت بپیوندد و انسان با تمدن‌های فرابشری ارتباط برقرار کند.