بعضی از سوال‌ها از بچگی در ذهن ما شکل می‌گیرند و همیشه بدون جواب باقی می‌مانند؛ مثلا اینکه آیا دنیا پایانی دارد؟ این سوالات همیشه یک گوشه ذهن خاک می‌خورند و بعد از بزرگسالی آنقدر دغدغه‌های ریز و درشت ایجاد می‌شود که کسی دیگر به آن‌ها فکر نمی‌‌کند. در این مقاله از ایران تاپ فایو، سوال‌هایی که از کودکی درباره پایان دنیا در ذهنتان شکل گرفته است را بیرون می‌کشیم و به آن‌ها پاسخ می‌دهیم. البته در پاسخ این سوال‌ها هنوز نادانسته‌های بسیاری وجود دارد، اما آنچه دانشمندان تا امروز به دست آورده‌اند را در این مقاله ارائه می‌دهیم. ابتدا بررسی می‌کنیم که آیا جهان ما مرزی دارد و سپس تئوری‌هایی که درباره پایان دنیا وجود دارد را توضیح می‌دهیم.

مرز جهان ما کجاست؟
کیهان تا بی‌نهایت ادامه دارد و هیچ مرزی برای آن تعریف نشده است. بیایید به زبان ساده درباره ابعاد کیهان توضیح دهیم. ما انفجار بیگ‌بنگ را به‌عنوان مبدأ جهان در نظر می‌گیریم؛ این انفجار بزرگ 13.8 میلیارد سال قبل اتفاق افتاده است. تا قبل از آن چیزی برای ما قابل مشاهده نبوده است و بیگ‌بنگ اولین فوتون‌ها را ساطع کرده تا ما قابلیت دیدن فضا را داشته باشیم. به عبارت دیگر نور 13.8 میلیارد سال در مسیر بوده تا به چشم ما برسد. بنابراین ما می‌توانیم اجسامی که 13.8 میلیارد سال نوری از ما فاصله دارند را ببینیم و این جهان قابل مشاهده برای ماست.
ما اطلاعات دیگری هم درباره انبساط جهان داریم و می‌دانیم که جهان ما با سرعتی بسیار بیشتر از سرعت نور، در حال انبساط است. تصور کنید نور یک جرم آسمانی از 13.8 میلیارد سال قبل حرکت خود را آغاز کرده است و امواج آن اکنون توسط تلسکوپ‌ها دیده شده است. آنچه که ما مي‌بینیم تصویر جرم آسمانی در 13.8 میلیارد سال قبل است؛ شاید الان آن جسم دیگر وجود نداشته باشد یا شاید خیلی دورتر شده باشد، چون جهان در حال انبساط است و هیچ جرمی در کهکشان در جای خود ثابت نمی‌ماند! بر اساس سرعت نور و تخمین سرعت انبساط جهان، دانشمندان احتمال می‌دهند قطر جهان ما چیزی حدود 93 میلیارد سال نوری باشد! یعنی اگر دنیای ما یک حباب دایره‌ای باشد و یک فوتون نور بخواهد قطر این دایره را طی کند، 93 میلیارد سال طول می‌کشد! 
این اطلاعات نشان می‌دهد دنیای ما مرزی ندارد و حتی ممکن است تا بی‌نهایت ادامه داشته باشد. البته محدودیت سرعت نور و کم‌تر بودن سرعت آن نسبت به سرعت انبساط جهان باعث می‌شود دنیای قابل مشاهده برای ما مرز داشته باشد. این مرز کجاست؟ نمی‌دانیم! در پس این مرز چه چیزهایی وجود دارد؟ آن را هم نمی‌دانیم!

سناریوهای علم برای نقطه پایان دنیا
دانشمندان بر اساس قوانین فیزیک و نتایجی که از تحقیقات تلسکوپ‌ها و فضاپیماها به دست آمده، سناریوهای احتمالی برای پایان دنیا پیش‌بینی کرده‌اند. بعضی از این سناریوها به شرایط خاصی نیاز دارند و احتمال وقوع آن‌ها با شرایط کنونی بسیار کم است. بعضی دیگر از سناریوها محتمل‌تر هستند و به نظر می‌رسد در صدها هزار سال آینده نقطه پایان دنیا را تعیین می‌کنند. در ادامه به بیان ساده توضیح می‌دهیم که در هرکدام از این سناریوهای علمی و تاحدودی تخیلی چه اتفاقی برای جهان می‌افتد.

1. انجماد بزرگ (Big Freeze)
یکی از سناریوها این است که جهان تا تریلیون‌ها سال به انبساط خود با این سرعت سرسام‌آور ادامه می‌دهد. ادامه پیدا کردن انبساط باعث دور شدن ستاره‌ها و کهکشان‌ها از یکدیگر می‌شود؛ از طرف دیگر ستاره‌ها تمام سوخت خود را مصرف می‌کنند و یکی پس از دیگری خاموش می‌شوند. حتی خورشید ما هم روزی برای همیشه خاموش خواهد شد. در نهایت انجماد بزرگ در کیهان رخ می‌دهد و دمای کیهان به نزدیکی صفر مطلق (273- درجه سانتی‌گراد) می‌رسد. در انجماد بزرگ، سیاه‌چاله‌ها آخرین اجرامی هستند که باقی می‌مانند، اما در نهایت فضا آن‌ها را نیز می‌بلعد و در نهایت از دنیای ما فقط «هیچ» باقی می‌ماند!

2. مه‌گسست (Big Rip)
مه گسست نیز سرنوشت احتمالی دیگری است که در صورت ادامه پیدا کردن انبساط کیهان با آن مواجه می‌شویم. انرژی تاریک علت اصلی انبساط جهان است که حدود 70 درصد از جهان را در برمی‌گیرد و ما اکنون ماهیت واقعی آن را نمی‌دانیم. اگر انبساط جهان به همین روند ادامه پیدا کند، اجرام مختلف مثل کهکشان‌ها، ستاره‌ها و سیاره‌ها از هم دورتر و دورتر می‌شوند. این از هم گسیختگی آنقدر ادامه پیدا می‌‌کند که در نهایت همه ستاره‌ها و سیاره‌ها از هم می‌پاشند. تداوم انبساط حتی اتم‌ها و مولکول‌ها را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد و‌ آن‌ها را از هم می‌پاشد.

3. چروکیدن مجدد (Big Crunch)
سناریوی چروکیدن مجدد کیهان، تا پیش از کشف انرژی تاریک مطرح می‌شد. در حال حاضر باوجود ماده تاریک و انرژی تاریک، احتمال واقعی شدن این سناریو کم‌تر است. در این سناریو، روزی نیرویی که باعث انبساط دنیا می‌شود، به پایان می‌رسد یا مقدار آن به قدری کاهش پیدا می‌کند که مغلوب جاذبه می‌شود. در این مرحله، جهان شروع به انقباض می‌کند و دوباره کوچک می‌شود تا میلیاردها سال بعد، مجدد به لحظه بیگ‌بنگ برسد. مطابق با این سناریو، جهان ما بی‌نهایت بیگ بنگ را تجربه کرده است و در آینده هم بی‌نهایت بیگ بنگ دیگر را تجربه خواهد کرد.

 
4. خلاء واقعی کیهان (Vacuum Decay)
این نظریه توضیح می‌دهد که جهان ما اکنون در حالت «خلا کاذب» است. در وضعیت خلا کاذب، به نظر می‌رسد جهان وضعیت پایداری دارد، اما این پایداری موقت است و احتمال از بین رفتن آن وجود دارد. از طرف دیگر مفهومی به نام «خلا واقعی» مطرح می‌شود؛ در خلا واقعی پایداری بیشتری وجود دارد و سطح انرژی پایین‌تر است. دانشمندان احتمال می‌دهند روزی خلا واقعی بر خلا کاذب چیره شود و جهان را از حالت ناپایدار کنونی خارج کند. در این صورت تمام قوانین فیزیک و ساختارهای کیهانی تغییر می‌کند و مرگ در یک لحظه جهان کنونی ما را در برمی‌گیرد!

 
5. سیاه‌چاله‌ها (Black holes)
آخرین سناریویی که برای پایان جهان مطرح می‌شود این است که سیاه‌چاله‌ها دنیا را ببلعند! سیاه‌چاله‌ها اجرامی با چگالی بسیار زیاد هستند که جاذبه فوق‌العاده‌ای دارند. گرانش سیاه‌چاله‌ها به اندازه‌ای زیاد است که حتی نور هم نمی‌تواند از مرکز آن‌ها فرار کند. به همین دلیل است که آن‌ها با سیاهی‌های عمیقشان دیده می‌شوند. ممکن است در آینده سیاه‌چاله‌ها به اندازه‌ای بزرگ شوند که اجرام آسمانی نزدیک خود را ببلعند و در نهایت جهان را به پایان برسانند! البته دانشمندان بر این باورند که حتی سیاه‌چاله‌ها هم ابدی نیستند و بعد از مدتی در اثر تشعشعات هاوکینگ برای همیشه از بین خواهند رفت. بنابراین در این سناریو نیز پایان جهان چیزی جز «هیچ» نخواهد بود!

آن‌سوی مرز دنیا چیست؟
وقتی درباره سناریوهای پایان دنیا فکر می‌کنیم، یک سوال جدید هم مطرح می‌شود. بعد از پایان دنیا چه اتفاقی می‌افتد؟ پاسخ به این سوال‌ها را هم نمی‌دانیم، اما فرضیه‌هایی در این باره وجود دارد که در ادامه آن‌ها را توضیح می‌دهیم:

• شاید جهان ما به پایان برسد، اما جهان‌های موازی همچنان به بقای خود ادامه دهند.
• ما فقط جهان سه بعدی را درک می‌کنیم، اما احتمالا ابعاد بیشتری هم وجود دارد. شاید با پایان جهان سه‌ بعدی، ابعاد بالاتری که ما آن‌ها را درک نمی‌کنیم، به زندگی خود ادامه دهند.
• شاید جهان نقطه پایانی نداشته باشد و حتی اگر تمام اجرام آسمانی و کیهانی نابود شوند، باز هم فضا باقی بماند. ما می‌دانیم که تمام اجرام آسمانی 5 درصد از حجم فضا را در بر می‌گیرند و 95 درصد باقیمانده از ماده تاریک و انرژی تاریک تشکیل شده است. پایان جهان، شاید پایان 5 درصد باشد، اما احتمالا 95 درصد باقیمانده بعد از آن هم می‌تواند به زندگی ادامه دهد!

 
سخن پایانی
در این مقاله تئوری‌هایی که درباره پایان دنیا وجود دارد را بررسی کردیم. خبر خوب این است که وقتی هرکدام از این سناریوها به وقوع نزدیک شوند، آخرین انسان‌های روی زمین سال‌هاست منقرض شده‌اند. شاید حتی موجودات هوشمند نسل‌های بعدی نیز دوره زندگی خود را به پایان رسانده باشند! این نظریه‌ها درباره آینده‌ دوری است که حتی نمی‌توانیم زمان آن را درک کنیم. در تریلیون‌ها سال آینده، انبساط جهان، ناپایداری‌ خلا و سیاه‌چاله‌ها برای دنیا دردسرساز می‌شوند و احتمال پایان کیهان بزرگ را رقم خواهند زد!