۵ پایتخت باشکوه ایران در تاریخ

Admin Irantop پنج‌شنبه ۰۱ آذر ۱۴۰۳

برخی شهرهای ایران در سال‌های دور پایتخت بوده‌اند و هنوز هم شکوه دوران پایتخت بودنشان را به یادگار نگه داشته‌اند. ایران کشوری است با تمدنی چند هزار ساله که پادشاهان بسیاری را به خود دیده و تحت حکومت اقوام مختلفی بوده است.
اولین پادشاهان هر سلسله، یکی از شهرهای ایران زیبا را به عنوان مرکز حکومت خود انتخاب کرده ، بر تخت فرمانروایی می‌نشستند و قصر یا عمارتی برای خود می‌ساختند. در بیشتر موارد پادشاهان بعدی نیز در همان کاخ‌ها حکمرانی می‌کردند، اما در مواردی هم پادشاهان مقر حکومتی را از شهری به شهر دیگر منتقل می‌کردند. در این مقاله ۵ پایتخت باشکوه ایران در دوره‌های مختلف را معرفی می‌کنیم. برخی از این شهرها در یک سلسله پایتخت ایران بوده‌اند و برخی دیگر به عنوان مرکز حکومت سلسله‌های مختلف انتخاب شده بودند.

تهران
تهران نام قبلی آن طهران بوده و پیشتر با نام ری شناخته می‌شد، از ۲۳۰ سال پیش تاکنون پایتخت ایران است. قاجارها اولین سلسله‌ای بودند که این شهر را به عنوان پایتخت انتخاب کردند، اما رونق این شهر به ۴۶۰ سال قبل باز می‌گردد. زمانی که شاه طهماسب صفوی در روستایی به نام تهران، ۱۱۴ برج و چهار دروازه ساخت و آن را به شهری بزرگ بدل کرد.

در تهران خانه‌های بسیاری با معماری قاجار و باغ عمارت‌های فراوانی چون باغ فردوس و کاخ مسعودیه وجود دارند. رضا شاه پهلوی بعد از به قدرت رسیدن، مقر حکومت را تغییر نداد و تهران به عنوان پایتخت پهلوی باقی ماند. اوج شکوه تهران در دوران پهلوی اتفاق افتاد. در این دوره آثار معماری باشکوهی از کاخ نیاوران گرفته تا برج شهیاد که امروزه با نام برج آزادی شناخته می‌شود، ساخته شد.

اصفهان
شهرت و شکوه اصفهان به دوره صفوی باز می‌گردد. دردوره صفویان شاهکارهای معماری در این شهر ساخته شد تا جائیکه اصفهان بخاطر معماری خاص این دوران هنوز هم به عنوان یکی از زیباترین شهرهای ایران شناخته می‌شود. جالب است بدانید که اصفهان قبل از صفویه در زمان سلجوقیان هم به عنوان پایتخت ایران شناخته می‌شد. کرمان، همدان، مرو و نیشابور از دیگر پایتخت‌های دوران سلجوقیان بودند.

پادشاهان صفوی در دوران حکومت خود از نعمت حضور دانشمندانی چون شیخ بهایی بهره‌مند بودند. به همین دلیل است که توانستند شهری ‌چنین کم‌نظیر در دنیا بسازند. میدان نقش جهان، سی و سه پل و پل خواجو، منار جنبان و خانه‌های تاریخی اصفهان از آثار هنری هستند که در دوران صفویه در ایران ساخته شدند. البته صفویان حدود ۲۳۵ سال بر ایران حکومت کردند و در این مدت، شهرهای دیگری چون تبریز و قزوین را نیز به عنوان پایتخت برگزیدند.

شیراز
شیراز شهر شعر و ادب نیز در دوران مختلفی پایتخت ایران بوده، کوروش هخامنشی، پاسارگاد را به عنوان مقر حکومتی خود انتخاب کرد که اکنون از توابع شیراز محسوب می‌شود. آل بویه هم اولین سلسله قدرتمند شیعه بود که شیراز را به عنوان پایتخت خود انتخاب کرد. دیلمیان فارس، اتابکان فارس و مظفریان هم از دیگر پادشاهانی بودند که در شیراز بر تخت پادشاهی نشستند.

اوج شهرت شیراز به عنوان پایتخت، به دوران زندیه باز می‌گردد. کریم خان زند نتوانست از شیراز خوش آب و هوا بگذرد و به همین دلیل این شهر را به عنوان پایتخت انتخاب کرد. البته موقعیت جغرافیایی مناسب، برخورداری از برج و بارو و نزدیکی به بندرهای تجاری ایران از دیگر علت‌های انتخاب شیراز به عنوان پایتخت بود. ارگ کریم خان زند، باغ نظر، بازار و حمام وکیل از شاهکارهای معماری هستند که در دوره زندیه ساخته شدند.

تبریز
در نگاه اول به نظر می‌رسد تبریز بخاطر موقعیت جغرافیایی نزدیک به مرز و آب و هوای سرد برای انتخاب به عنوان مرکز حکومتی مناسب نیست. اما در طول تاریخ، سلسله‌های مختلفی چون اتابکان آذربایجان، آل چوپان یا چوپانیان، آل جلایر، خاندان‌های ترکمان قراقویونلو و آق‌قویونلوها و صفویان این شهر را به عنوان پایتخت خود انتخاب کردند. تبریز همیشه نقش مهمی در تاریخ سیاسی ایران ایفا کرده است.

کهن بناهای تبریز نشان از قدمت و اصالت ترک‌های ایران دارد. در این شهر عمارت‌های بسیاری در دوره های مختلف تاریخی، از عمارت شهرداری که به دستور رضا شاه پهلوی ساخته شده تا ارگ علیشاه که قدمت آن به دوران ایلخانی برمی‌گردد، بنا شده‌اند.. برج آتش نشانی، برج خلعت پوشان، مقبره دو کمال، مدرسه رشدیه، بازار تبریز، مسجد جامع و مسجد کبود تبریز از دیگر جاذبه‌های تاریخی این شهر می باشند. تبریز نیز مانند اصفهان برای مدت طولانی پایتخت صفویان بوده و به همین دلیل شباهت‌های بسیاری بین آثار تاریخی دو شهر دیده می‌شود.

کرمان
کرمان شهری است که داستان‌های زیادی را در سلسله های مختلف پشت سر نهاده است. این شهر برای آخرین بار در اواخر سلسله زندیه به عنوان پایتخت انتخاب شد. هنگامی که آقا محمد خان قاجار شیراز را اشغال کرده و به همین دلیل کریم خان زند به کرمان گریخت و این شهر را به عنوان پایتخت اعلام کرد.

آل مظفر، خان نشین قراختایی و سلجوقیان از دیگر سلسله‌هایی بودند که کرمان را به عنوان پایتخت خود انتخاب کردند. از این حکومت‌ها آثار مختلفی چون باغ شاهزاده ماهان، ارگ بم، گنبد جبلیه، حمام و کاروانسرای تاریخی گنجعلی خان، ارگ راین و یخچال مویدی باقی مانده اند. برخی دیگر از آثار این شهر نیز مربوط به دوران حکومت قاجاریان است.

ایران کشوری کهن‌سال است، با داستان‌های دور و دراز از حکومت‌های مختلف
تمدن ایران چیزی حدود ۳۲۰۰ سال پیش از میلاد مسیح از دوره ایلامیان آغاز شد، مادها و هخامنیشان اولین حکومت‌ها را پدید آوردند و کم‌کم سلسله‌های مختلف بر این کشور پهناور حکومت کردند. پادشاهان یکی پس از دیگری به قدرت می‌رسیدند، بعضی از آن‌ها با جنگ و کشتار و بعضی دیگر با صلح و دوستی حکومت می‌کردند و هرکدام از آن‌ها شهری را به عنوان مقر حکومتی خود انتخاب می‌کردند.
بعضی از پادشاهان مانند شاهان صفوی، دو مقر حکومتی داشتند. آن‌ها در فصل‌های گرم سال به تبریز می‌رفتند و در زمستان‌ها به پایتخت قشلاقی خود در اصفهان می‌آمدند. البته پادشاهان، علاوه بر پایتخت‌هایشان، سایر شهرهای ایران را هم آباد می‌کردند و به همین دلیل است که همکنون در اغلب شهرهای ایران آثار تاریخی و گردشگری وجود دارند.
۵ شهری که در این مقاله نام بردیم، تنها پایتخت‌های ایران نبوده اند. شهرهای دیگری چون قزوین، کرمانشاه، همدان، خرم‌آباد و مشهد نیز برای مدتی به عنوان مراکز حکومتی ایران بزرگ در نظر گرفته شده بودند.