نوروز یکی از کهن ترین جشن های به جای مانده از دوران باستان است و اقوام مختلف ایرانی همه ساله با نو شدن سال، نوروز را جشن می گیرند. آداب و رسوم نوروز در مناطق مختلف با یکدیگر متفاوت است. در این مقاله و در آستانه فرا رسیدن عید نوروز شما را با آداب نوروزی برخی اقوام ایرانی آشنا خواهیم نمود.

آداب و رسوم نوروز در آذربایجان 
در منطقه آذربایجان به چهارشنبه آخر سال «چرشنبه خاتون» می گویند. در روستاهای این منطقه، زنان در چهارشنبه سوری بالای اجاق خوراک پزی شکل زنی زیبا را می کشند و زیر آن یک آینه و شانه می گذارند تا زمان آمدن چرشنبه خاتون، او بتواند موهایش را شانه بزند. این رسم بر بارور شدن زمین در آخرین روزهای اسفند تاکید دارد. رسم شال اندازی نیز یکی از رسوم منطقه آذربایجان است که در آن پسران جوان شالی را از سوراخ بالای بام پایین می انداختند. در گوشه شال صاحب خانه مقداری آجیل و شیرینی می بست تا پسر آن را بالا بکشد.

از رسوم دیگر و زیبای نوروزی در منطقه آذربایجان "تکم چی"ها است. تکم چی (تکم بز ساخته شده از قطعات چوب) را چند روز قبل از عید در کوچه ها می چرخاندند و به ترکی اشعاری می خواندند و از مردم پاداش می گرفتند. همچنین مردم این منطقه صبح آخرین چهارشنبه سال لباس های تمیز و تازه می پوشیدند و کوزه ای نو را در صبح روز چهارشنبه آخر سال پر آب تازه می کردند و چایی صبحانه روز چهارشنبه شان را با آن آب درست می کردند تا بختشان باز شود. همچنین درست کردن هفت نوع خوراکی شیرین در این روز مرسوم بوده است.

آداب و رسوم نوروز در خراسان 
اهالی خراسان چند لحظه قبل از تحویل سال «آب جوجه خروس» یا شیر می خورند زیرا معتقد بودند با خوردن آب جوجه خروس، در طی سال پوست بدنشان لطیف و درخشان و با خوردن شیر، پوست بدنشان سفید و نرم خواهد شد. برخی از مردم برای کسب روزی و ثروت و هنگام نشستن دور سفره، سکه یا چند دانه برنج یا یک گوخدا (خرخاکی) در مشت می گرفتند یا کله جوجه خروس را سر سفره قرار می دادند.

یکی از آیین های دایمی در خراسان مراسم کوزه شکنی است. در این رسم کوزه ای را مقداری آب می کنند و درون آن سکه پول می اندازند، سپس آن را یکی از اعضای خانواده که معمولاً پسر خانواده است، از پشت بام به پایین پرت می کند تا کوزه شکسته و آب آن پاشیده شود. آنها شکستن کوزه را نشانه آلودگی ها و اندوه های یکساله می دانستند. اهالی خراسان هفده روز پیش از آمدن بهار برای گردش به دشت و صحرا می روند و سنگی را در محلی قرار می دهند. سپس بعد از یک یا دو هفته به سراغ همان سنگ می روند. اگر در زیر سنگ گیاهی روییده و یا حشره ای باشد، آنها سال پر خیر و برکتی در پیش رو خواهند داشت. 

آداب و رسوم نوروز در لرستان
از آیین سنتی مردم لرستان چاله گرم کنون یا سفره پرکنون است که در نخستین شب سال برگزار می شود. برای پر خیر و برکت بودن سال نو، هر خانواده سفره خود را پر از نان تازه کرده و غذاهای سنتی مانند شله ماش، شله عدس، شله بادام، شله کنجد می پختند. در این منطقه زنان و کودکان اولین شنبه سال نو به بیرون از خانه می روند و گیاهان خوراکی تازه را می چینند تا بدی، پلیدی از مزارع و باغات آنها دور شود. 

همچنین اقوام این منطقه، اعتقادی به زوج بودن سبزه ها ندارند و معمولاً سبزه را در تعداد یک یا سه تهیه می کنند. آنها سبزه را از صحرا می چیدند، آن را در بشقابی گذاشته و پای آن را  خاک ریخته و برای سبز ماندن به آن آب می دادند. از دیگر رسوم مردم این منطقه، برگزاری عید رفتگان می باشد. این عید که یک روز پیش از عید برگزار می شده، عید علفه یا عرفا یا عید کوچک نیز خوانده می شود. در این روز مردم به زیارت اهل قبور می روند و روی مزار آنها سبزه می گذارند. در این شب معمولاً مردم شیر برنج می پزند، چون معتقدند شیر برنج غذایی است که به شخص فوت شده نیز می رسد. در برخی از مناطق، غذای شب عید را معمولاً سبز تهیه می کنند. خوراکهایی مانند قورمه سبزی غذای این شب آنان را تشکیل می دهد. 

آداب و رسوم نوروز در گیلان
در گیلان قبل از حلول سال نو نمایش عروس گوله همراه با آواز ریتمیک برگزار می شود. این گروه به منازل مختلف می روند و به صاحب خانه سال نو را تبریک می گویند و از او هدایایی دریافت می کنند. همچنین افسانه‌ای قدیمی در میان مردم گیلان رایج است که بانویی زیبا به نام «چهارشنبه خایین یا خاتون» در داخل چاه‌های آب زندگی می‌کند و از سرنوشت همه‌چیز و همه‌کس آگاه است. 
 
به باور آنها چهارشنبه خاتون در یک چاه قدیمی زندگی می‌کند که چهارشنبه آخر سال بیرون می‌آید و به خانه‌ها سرکشی می‌کند. زنان برای دیدار چهارشنبه خاتون و حاجت‌خواهی از او، در سپیده‌دم چهارشنبه آخر سال ورودی‌ خانه‌ها، کوچه‌ها و گذرها را تمیز می کردند. آن‌ها بر این باور بودند که خاتون با جامه سفید و کلامی دل‌نشین، به دیدارِ آن‌ها می‌آید. زنان با کوکویی که از هفت‌گونه سبزی تشکیل‌شده و چندین نوع خوراکی‌ دیگر که بر سر ایوان خانه و چاه‌ها می‌گذاشتند، از خاتون پذیرایی می‌کردند. 

آداب و رسوم نوروز در فارس
در شیراز آداب و رسوم خاصی برگزار می شود، آنها برای درخت نارنج خود مراسم عروسی می گیرند بدین معنی که اگر درخت آنها محصول کمی بدهد، زن صاحب خانه، زنان همسایه را دعوت می کند. سپس زن صاحبخانه اره ای برمی دارد تا شاخه های درخت را ببرد، اما یکی از زنان همسایه واسطه می شود و نمی گذارد او این کار را انجام دهد. 

سپس روی درخت تور بسیار نازکی می کشند و شکر پنیر روی آن می پاشند، کِل می کشند و با خواندن واسونک شادی می کنند. این مراسم برای این برگزار می شود تا آن درخت، سال بعد در فصل بهار، محصول نارنج زیادی بدهد.

نتیجه گیری
نوروز به عنوان یک جشن قدیمی و کهن از اقوام متعددی به ارث رسیده‌است و از آن به عنوان نماد پیوند دهنده اقوام ایرانی یاد می‌شود. ایرانیان نوروز را آغازگر رستاخیز طبیعت، گاه رویش و زایش باغ و بوستان می‌دانند و بر این باور هستند که در نوروز، همزمان با طبیعت، باید روزگار نو و جدیدی را با روان و نگرش نو، در تن‌پوش تازه ای آغاز کنند. 
در این مقاله به 5 رسم و افسانه اقوام مختلف ایرانی اشاره گردید. با ما همراه باشید تا با مفاهیم، باورها و افسانه های کهن اقوام مختلف ایران زمین آشنا شوید.