پنج سنت اقوام ایرانی در ماه رمضان

Admin Irantop سه‌شنبه ۰۹ بهمن ۱۴۰۳

با شروع ماه رمضان و مانند سایر مسلمانان جهان، ایرانیان هم با انجام اعمال ویژه این ماه، قلب‌هایشان را به خالق هستی نزدیک‌تر می‌کنند. آداب و رسوم شهرهای ایران در ماه رمضان با آ‌ن‌چه که در کشورهای دیگر مشاهده می‌شود رنگ و بویی متفاوت دارد. دلیل آن هم این است که ایرانیان بخشی از سنت‌ها و فرهنگ غنی خود را به ماه رمضان و اعمال مذهبی آن وارد و زیبایی‌های این ماه پربرکت را دوچندان کرده اند.

در این مقاله به بررسی پنج سنت قدیمی شهرهای مختلف ایران در ماه رمضان می‌پردازیم و بررسی می‌کنیم که هر شهر یا قوم ایرانی کدام بخش از فرهنگ غنی خود را با این ماه پیوند زده‌ است. با ما همراه باشید تا با بعضی از مراسم ماه رمضان در شهرهای مختلف آشنا شوید.

1. رسم کاسم سا در لرستان
واژه کاسم‌سا از دو کلمه کاسه و همسایه گرفته شده و به «کاسه همسایه» اطلاق می‌شود، بدین معنا که در ایام قدیم، روزه‌داران به هنگام افطار قدری از غذای آماده شده را به همسایه خود می‌دادند. این عادت رسم متقابلی است و گاه اتفاق می‌افتد که بر سفره یک خانواده لر چندین غذا دیده می‌شود که هر کاسه‌اش متعلق به یک همسایه سخاوتمند است. مهم‌ نیست که غذای کاسم‌سا چیست، بلکه به یاد هم بودن و از همسایه خبر داشتن هدف اصلی کاسم‌سا بوده و بدون این‌که در جایی نوشته شود در دل و جان اهالی لرستان حک شده است. کاسم‌سا سنتی رایج در لرستان است که اصل و ریشه آن به ماه رمضان بر می گردد. در ایام قدیم مردمان این دیار قسمتی از داشته‌های سفره‌های افطار و سحری خود را به همسایگان اعطاء می کردند. این رسم زیبا امروزه در قالب گروه های خیریه و نیکوکاری گسترش بیشتری یافته است.

2. رسم کلوخ اندازون در اردکان
بنابر اعتقاد اهالی اردکان، روز کلوخ اندازون، روز شادی بوده است. در این روز خانواده‌های اردکانی در آخرین روز ماه شعبان به تفریح می‌پرداختند و با جمع شدن در کنار یکدیگر از بهترین غذاها تناول می‌کردند. مردم اردکان این روز را به این علت روز کلوخ اندازون می‌نامیدند که مردم شهر به دلیل در پیش رو بودن آغاز ماه رمضان به خوردن و آشامیدن در تفریح‌گاه می‌پرداختند تا در ماه رمضان، هوس خوردنی نکنند. البته در جایی دیگر نقل شده که به این علت آخرین روز منتهی به ماه رمضان را کلوخ اندازون می‌گفته‌اند که در آن روز مردم به اطراف شهر می‌رفتند و بعضی‌ها کلوخ پرتاپ می‌کردند تا قدرت خود را قبل از شروع ماه رمضان آزمایش کنند. این سنت منسوخ شده و امروزه برای اردکانی‌ها به خاطراتی به یاد ماندنی تبدیل شده و همه آنهایی که آن روزگاران، دوران کودکی خود را سپری می‌کردند، این روزها با شور و شعف خاصی از استقبال ماه رمضان یاد می‌کنند.

3. رسم آشتی کنان در ترکمن صحرا
ترکمنها قبل از فرارسیدن ماه رمضان تلاش می‌کنند با آشتی دادن افراد، دل‌ها را از کینه پاک کنند. در مراسم آشتی کنان یکی از ریش سفیدان که «یاش اولی» نامیده می‌شود، نقش آشتی دهنده را بازی می‌کند، «یاش اولی» در خانه‌اش سماور را روشن کرده و چایی دم می‌کند و آن دو نفر را که نسبت به هم کدورتی دارند، بدون اطلاع از یکدیگر دعوت می‌کند و مراسم آشتی کنان راه میاندازد و اعتقاد دارند که آشتی دهنده از ثواب اخروی برخوردار می‌شود.

4. رسم نوای شوخوانی در خراسان جنوبی
مناجات و شب خوانی یا به‌اصطلاح «شو خوانی» از مراسم ویژه اکثر شهرهای خراسان جنوبی است. این هنر شکل‌های متفاوتی داشته و هدف از آن تقویت نیروی معنوی و سوق دادن روزه‌داران به سمت نیکی و نیکویی بوده است. در این مراسم از نخستین شب ماه رمضان و هر شب برخی از مردان خوش‌صدا پس از نیمه شب سه نوبت (که هر کدام نمود زمان خاصی از سحرگاهان بود)، به بالای بام خانه خود می‌رفتند و با صدای بلند به خواندن ادعیه و اشعاری نیایشی می‌پرداختند. در نوبت اول که حدود دو ساعت قبل از سحر انجام می‌شد، نیایش‌هایی تلاوت می‌شد تا مردم را برای تدارک سحری از خواب بیدار کند. قبل از اذان سحر نیز مناجات کوتاهی ادا می شد که به آن نظاره خوانی می‌گفتند و در نوبت سوم که در آخرین دقایق سحر برای اعلام وقت امساک، یک شب خوانی کوتاه دیگر انجام می‌گرفت. این سنت در برخی از روستاهای استان خراسان جنوبی نیز بدین صورت انجام می شود که در هنگام سحر، سه بار بر طبل می‌کوبند؛ بار اول برای بیدارشدن، بار دوم برای خوردن سحری و بار سوم برای خواندن نماز صبح است. همراه با طبل‌زدن، یک نفر دعا و مناجات می‌خواند.

5. رسم کاکولی پزون در چهار محال و بختیاری
کاکولی پزون یکی از آداب قدیمی است که در سرتاسر استان چهار محال و بختیاری انجام می شود. در شب 27 ماه رمضان، تمامی شهرهای این استان کاکولی پزون را بر پا می کنند و در این شب هر خانواده با توجه به بضاعت مالی و با هدف برآورده شدن حاجت و استجابت دعا به پخت کاکولی پرداخته و در بین مردم توزیع می کنند. کاکولی نوعی نان است که خمیرش از شیر، آرد و خشکبار (گردو،کشکش، بادام) تشکیل شده و برای پخت بر روی این نان زرده تخم مرغ، زعفران، زیره و ....زده می شود و در تنور پخت می شود. پخت کاکولی توسط زنان فامیل صورت می گیرد و در پخت این نان زنان با یکدیگر همکاری دارند. پخت کاکولی در این روز از ماه رمضان به این دلیل است که با توجه به این روایت که قرآن در شب 27 رمضان نازل شده، مردم کاکولی می پزند. یکی دیگر از دلایل پخت کاکولی این است که ماه رمضان در حال اتمام است و خانواده ها به خوبی این ماه را به پایان می رسانند.

سخن پایانی
آداب و رسوم شهرهای مختلف ایران در ماه رمضان بسیار رنگارنگ و متنوع است. تعداد زیادی از این آداب و رسوم در مناسبت ها و ایام خاص به علت وفاداری و به صورت نسل به نسل به بخشی از فرهنگ ایرانیان مبدل شده است. اما حالا و در این دوران هیچ خبری از آن رسوم و فرهنگ اصیل نیست. عادات و رفتارهایی که اگر هم چنان پابرجا بودند، می توانستند برکت و صفا و صمیمیت پیشینیان را در منازل و در میان خانواده ها فراهم آورند. اما این رسوم در طول سال ها رنگ باختند و به فراموشی سپرده شدند. در این مقاله تعدادی از زیباترین رسوم شهرهای مختلف در ماه رمضان را برای شما بازگو کردیم. امید است با مطالعه این رسوم زیبا در حفظ و احیاء آنها بیشتر از پیش کوشا باشیم.