پنج گیاه زینتی بومی ایران

Admin Irantop شنبه ۰۳ آذر ۱۴۰۳

کشور ما ایران دارای منابع ژنتیکی بسیار ارزشمندی در زمینه گل و گیاهان بومی و وحشی است این تنوع بویژه در گل و گیاهان پیازی همچون لاله، لالهٔ واژگون، انواع آلیوم‌ها و سیکلمن است. تعداد زیادی از ارقام گلی که در دنیا تجاری شده‌اند بومی کشور ایران بوده‌اند، اما ایران نتوانسته کار مؤثری برای تولید ارقام جدید با بهره‌گیری از این گونه‌های بومی انجام دهد و این گل‌ها همچنان به صورت وحشی و خودرو در کشور ایران رشد می‌کنند، که نمونه آن‌ها لالهٔ واژگون است.
مصرف جهانی گل و گیاهان زینتی بالغ بر ۱۵۰ میلیارد یورو در سال برآورد می‌شود، اهمیت تجاری گیاهان زینتی در دهه‌های اخیر، به صورت چشمگیری افزایش یافته و این امر باعث افزایش معنی دار پژوهش‌های صورت گرفته بر روی گل و گیاهان زینتی در دنیا شده‌است. ما در مقاله ی حاضر به معرفی پنج گونه از گیاهانی می پردازیم که خاستگاه اولیه آنها ایران هستند.

1. زنبق ایرانی (Iris persica یا Persian Iris)، یا گل نوروزی
زنبق ایرانی (Iris persica یا Persian Iris)، یا گل نوروزی، گل بومی ایران است. این گل را به خاطر زیبایی و بوی خوش آن می‌شناسند. این گیاه علاوه بر گل های زینتی به عنوان منبع تامین عطرها نیز بکار برده می شود. در اساطیر زرتشتی این گل ویژه امشاسپند اَمُرتات (امرداد) است. زنبق ایرانی هنوز به صورت خودرو در دشت‌های شهرستان بهبهان به ویژه در کنارهٔ جوی‌های آب فصلی یافت می‌شود.

در مناطقی دیگری که می توان این گل را مشاهده کرد، مناطقی از ساری تا آذربایجان است. جالبترین موضوع راجع به گل زنبق ایرانی کشف آن توسط یک توریست استرالیایی به نام پولاک است که متوجه تفاوت و شباهت این گونه گیاهان بومی ایران با گل زنبق Iris Chamaeiris شد. در ماه خرداد می توانید شاهد گل دهی این گیاه باشید و تولید عمده آن در شمال کشور از آذربایجان شرقی تا میانه می باشد. این گل بر روی کوه ها و در بین سنگ ها و خاک های بدون پوشش چمن رشد می کند و بسیار الهام بخش شاعران ایرانی بوده است.

2. سوسن چلچراغ (Lilium ledebourii)
سوسن چلچراغ، یکی از گونه‌های نادر از تیره سوسن است که به‌صورت طبیعی در نقاطی از ایران می‌روید. این گل که با زیبایی خود، حیرت بیننده را برمی‌انگیزد، به‌عنوان اولین گل ملی ایران از سال ۱۳۵۵ در فهرست آثار ملی کشورمان قرار گرفته است. سوسن چلچراغ عمر کوتاهی دارد و برای بازدید از آن باید در زمان رویش این گل، راهی سفر به شمال کشور و روستای داماش شوید.

این گل نیز همانند لاله واژگون، گلی واژگون است و گلبرگ هایش به سمت بیرون و پائین رشد می کنند. ارتفاع این گل از سطح زمین بین ۵۰ تا ۱۵۰ سانتی متر متغیر است. سوسن چلچراغ توسط دانشمند و گیاه شناس آلمانی فردریش فون لدبور در روستای داماش گیلان کشف شد. دلیل نام انگلیسی این گل نیز همین دانشمند آلمانیست.

3. گل نگونسار ( Cyclamen persicum )
سیکلامن گیاهی علفی و پایا، دارای غده‌ای نسبتا بزرگ و متورم به رنگ قهوه‌ای تیره تا سیاه است. برگ‌ها در قاعده ساقه بصورت مجتمع، قلبی شکل با حاشیه‌ای ساده و نقاط نقره‌ای رنگ بر روی سطح برگ تشکیل می‌شوند.

گل‌های نر و ماده دارای 5 گلبرگ و جام گل با قاعده بریده و بصورت واژگون به رنگ قرمز و صورتی، زیبایی خاصی به طبیعت خفته و خزان‌دار جنگل‌های شمالی می‌دهند. میوه ی این گیاه دارای 5 برچه حاوی بذور ریز سفید رنگ است که با گذشت زمان رنگ قهوه ای تیره به خود گرفته و خاصیت چسبندگی دارد. بومی‌ها، گل نگونسار را به خوبی می‌شناسند و به زبان محلی به آن کاسه إشکنی گویند.

4. سرخدار (taxus)
این گیاه جزو گیاهان همیشه سبز بوده که در تمام فصول سال رنگش تغییر نمی کند و خزان ندارد. در تابستان باید حتماً در سایه و به دور از آفتاب قرار داده شود. برگ های سوزنی و میوه عجیب آن حالتی بامزه و فانتزی به این گیاه داده است. میوه های قرمز رنگ آن اگر چه سمی است اما جزو غذای پرندگان محسوب می شود با این حال دقت داشته باشید که خوردن میوه آن، برای انسان خطرناک می باشد. امروزه این گیاه جزو گیاهان آپارتمانی شده و به صورت تجاری در حال گسترش است که این موضوع از انقراض آن جلوگیری می کند. گیاه سرخدار در راسته کاج ها قرار می گیرد و جزو گیاهان بومی ایران می باشد.

از روزگار قدیم در باور مردم، سرخدار با رستاخیز و تولد دوباره و زندگی ابدی و جاودانه مرتبط بوده‌است؛ زیرا اگر شاخه‌های سرخدار بر زمین بیفتند می‌توانند در زمین ریشه بدوانند و تبدیل به درختان تازه‌ای شوند. همچنین سرخدار می‌تواند در درون تنهٔ خالی درختان قدیمی رشد کند.

5. بنفشه ایرانی (Exacum affine)
بنفشه ایرانی چند سانتیمتر بیشتر بلندی ندارد. گلهای آن بشکل ارغوانی کم رنگ هستند و وسط آنها زرد است.از امتیازات بنفشه ایرانی این است که گلهای آن فراوان و معطر هستند و دوره گل دهی آن از اواسط تابستان تا اواخر پاییز ادامه دارد.

گل بنفشه ایرانی در واقع یک گل بومی شمال ایران است و به صورت خودرو در مناطق مرطوب کشورمان می روید اما به دلیل تولید تجاری آن امروزه ما می توانیم شاهد این گل زیبا در تمامی پارک های کشورمان باشیم. گل بنفشه یک گیاه چند ساله و عموماً دو ساله است که هم به وسیله بذر و هم به صورت تقسیم بوته در اواخر تابستان کاشته می شود.

سخن پایانی:
ایران بعنوان کشوری چهار فصل بدلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود و وضعیت قرارگیری بین دو دریا، توپوگرافی خاص و بسیاری از عوامل دیگر، گونه های جانوری و گیاهی خاص و منحصر به فردی را درخود جای داده است. تنوع گیاهی ایران آنقدر گسترده است که آن را در بین کشورهای دیگر منطقه خاور میانه منحصر به فرد می کند. در این مقاله سعی بر آن بود تا برخی گونه های نادر از گیاهان بومی ایران را بشما معرفی نموده و شما را بیشتر با این میراث ارزشمند طبیعی آشنا کنیم. امید است تا با توجه شایان به این گونه های خاص گیاهی و تولید گلخانه ای و بهره برداری از آنها سهم بیشتری از تولیدات گل و گیاه جهانی را به ایران عزیزمان اختصاص دهیم و بیش از پیش قدردان این زیباییهای طبیعی که در کشورمان یافت میشوند، باشیم.