ایران یک کشور تاریخی و بسیار کهن است و آثار تاریخی زیادی از گذشتگان در آن بجای مانده است این مساله باعث شده تا بسیاری از علاقه‌مندان به تاریخ از اقصی نقاط دنیا برای بازدید از این آثار به ایران بیایند. تعداد مکان های تاریخی ایران آنقدر زیاد هستند که یونسکو رتبه هفتم در میراث جهانی را برای ایران به ثبت رسانده ‌است. برخی از آثار باستانی و مکان‌های تاریخی قدمتی ۴۰۰۰ ساله دارند؛ بسیاری از این آثار به دوران قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردند. در میان این آثار معماری پل های قدیمی ایران به چندین دلیل شاخص شده اند به نحوی که در جهان نیز شناخته شده‌اند. از جمله این دلایل سبک معماری خاص آنها و قدمتی است که برای هر کدام تخمین زده شده است. هر کدام از این پلها دارای نکات ریز و درشتی می باشند که بر خاص بودنشان افزوده است. در این مقاله می خواهیم پنج پل تاریخی ایران با معماری منحصر بفرد را به شما معرفی کنیم. پس با ماه همراه باشید تا از طریق این پلها در تاریخ سفر کنیم.

1. پل کهنه کرمانشاه، پلی به قدمت ساسانیان
پل کهنه قره سو مربوط به دوره صفوی است و در کرمانشاه، شرق شهر واقع شده است.این پل یکی از پل‌های باستانی استان کرمانشاه در حاشیه شرقی شهر کرمانشاه، نزدیک روستای مرادآباد، بر روی رودخانه قره‌سو است. در گذشته عابران بوسیله این پل مستقیماً به دروازه شهر وارد می‌شدند. این پل ۱۸۶ مترطول و ۹ مترعرض دارد. پایه‌های این پل به صورت شش ضلعی می‌باشد که قسمت داخلی آنها با لاشه سنگ و ملاط گچ ساخته شده ولی روکار آنها بلوک‌های سنگی مکعب مستطیل است. در جلو پایه‌ها در جهت مخالف جریان آب، آبشکنهای مثلث شکلی با سنگ‌های تراشیده، ساخته شده است. همچنین در کناره‌های پل، سیل برگردان‌هایی با سنگ‌های تراشیده ساخته شده‌اند.

پل کهنه دارای شش دهانه است. این دهانه‌ها تاق‌های جناغی دارند که با آجر ساخته شده‌اند. ارتفاع متوسط تاق‌ها از کف رودخانه تا تیزه تاق حدود ۴/۴ متر است. در نمای شمالی و جنوبی پل بر روی هر یک از آبشکن ها، پشتبندهای آجری وجود دارد که تا سطح پل بالا آمده‌اند بر روی پایه‌های سنگی، دهلیزهایی ایجاد شده است که دارای طاق جناغی است. حضور این دهلیزها و پشتبندهای مدور دو طرف ورودی آنها، پل کهنه قره‌سو را به صورت یکی از زیباترین پل‌های دوره صفوی در آورده است. پایه‌های سنگی این پل احتمالاً متعلق به دوره ساسانی است و با توجه به آجرهایی که در اطراف پل پراکنده است این پل در دوره سلجوقی تعمیر شده و در دوره صفوی به شکل کنونی بازسازی شده است.

2. پل کشکان لرستان، مادر پل های ایران
پل "کشکان" در استان لرستان که مربوط به دوره ساسانیان است و باستان‌شناسان به آن لقب مادر پل‌های تاریخی ایران را داده‌اند. هر گاه نام پل‌های باستانی به میان می‌آید، نام استان لرستان با داشتن 96 پل به عنوان پایتخت پل‌های تاریخی جهان هم به میان می‌آید، پل‌های زیبایی که هر کدام دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است که این ویژگی‌ها تنها در پل‌های لرستان وجود دارد.

قدمت پل‌های لرستان به بیش از 1400 سال پیش بازمی‌گردد و این پل‌های زیبا در روزگاران قدیم محل عبور و مرور کاروان‌ها، مردم و چهارپایان بوده و خاطرات روزگاران گذشته را در خود نگه داشته‌اند؛ یکی از این پل‌ها "پل کشکان" با نام محلی "کَشکُو" است در قرن چهارم هجری ساخته شده است این پل دارای زیبایی خاصی بوده و بر روی رودخانه کشکان قرار گرفته است. پل کشکان در بخش چگنی بر روی رودخانه‌ای به همین نام و در مسیر راه باستانی شاپور خواست به طرهان احداث‌ شده است که در متون تاریخی از آن به‌عنوان گژکی یاد شده است، پل تاریخی کشکان دارای پایه‌هایی به مساحت بیش از 200 متری و همچنین ارتفاعی به ‌اندازه یک ساختمان 12 طبقه است که مساحت پایه‌ها و ارتفاع پل کشکان در هیچ پلی در دنیا وجود ندارد. پل کشکان با قدمتی بیش از هزار سال 12 طاق دارد؛ برخی از پایه‌های پل با سنگ‌های بزرگ و حجاری‌شده ساخته‌شده‌اند، مواد و مصالح این بنای سترگ از سنگ، گچ و آجر تشکیل‌شده است.

3. پل باستانی دزفول با هفده قرن قدمت
این پل یکی از قدیمی ترین پل های استوار جهان است که در سال 263میلادی به دستور شاپور اول ساسانی بر روی رودخانه دز ساخته شد. پل ساسانی مهم‌ترین اثر تاریخی دزفول و به عنوان نماد شهر دزفول که 2 منطقه شرق و غرب این شهر را به هم وصل می‌سازد ،یکی از راه‌های ارتباطی شهر جندی شاپور و سرزمین بین‌النهرین بوده که به دستور شاپور اول ساسانی و پس از پیروزی ایران بر والرین و با بکارگیری اسرای رومی ساخته شده است از این رو به پل رومی نیز مشهور است. این پل دارای 14 دهانه است، پل قدیم دزفول از سنگ ساروج و آهک ساخته شده و در دوران حکومت عضدالدوله دیلمی، صفویان و پهلوی بازسازی شده است اما پایه‌های پل حکایت از دوران ساسانی دارند. 

بنای فعلی این پل در دوران صفویه بر روی ساختمان قبلی بنا شده است، ساختمان این پل متشکل از بافت معماری متعلق به سه دوره تاریخی است. بخش‌هایی از پایه‌های پل مربوط به دوره ساسانی و بخش طاقدیسی پل مربوط به دوره صفویه و از نمونه‌های طاق‌های دوره اسلامی است و سرانجام بخش عرشه پل که از مصالح جدیدی همچون سیمان و فلز ساخته شده است مربوط به دوره پهلوی است. پل قدیم دزفول از معدود پل‌هایی دنیاست که با گذشت بیش از 17 قرن همچنان پابرجاست. به دلیل آسیب وارده به این پل ناشی از تردد خودروها در سالهای متمادی، از سال 1388 تردد تردد خودروها از روی این پل باستانی متوقف شد و هم اکنون گذر با پای پیاده از روی آن ممکن است.

4. پل کلهر مملوان با ارتفاع بیست و شش متر
پل کلهر ممولان نیز از دیگر پل های معروف ایران که در استان لرستان واقع شده است. این پل که دارای ارتفاعی 26 متری است در ردیف بلندترین پل های این استان می باشد. این ارتفاع چیزی در حدود ارتفاع یک ساختمان ده طبقه می باشد به طوری گذشتگان معتقد بودند که در زمان نگاه کردن به نوک پل کلاه ها از سر می افتاد. مادۀ اصلی سازنده این پل که در تاریخ 384 هجری قمری پایه گذاری شده است سنگ و آجر بوده است. البته که مقداری ساروج نیز در بخش های مختلف این پل به چشم می خورد اما قالب کلی آن سنگ و آجر بوده است.

 سال ها این پل بر روی رودخانۀ کشکان استوار بوده اما به مرور زمان مورد فرسایش قرار گرفته است اما تاریخچۀ این پل که از پل های معروف ایران است به خوبی نشان دهندۀ عظمت آن می باشد. اگر همه موارد تاریخی و معماری را که در باره پل کهر ممولان را که کنار بگذاریم نمی توانیم از یک موضوع به راحتی عبور کنیم و آن هم چیزی نیست جز وجود سکویی در داخل پل که با 12 پله از سطح زمین جدا شده است. اگر چه کاربرد این سکو هنوز هم مشخص نشده است اما سبب شاخص تر شدن این پل برای اهالی فن شده است.

5. پل دختر میانه یادگار سبک معماری آذری
پل دختر اثر زیبای معماری قرن هفتم هجری در شرق قافلانکوه بر روی رود قزل اوزن(طلای شناور) است و جزو اولین آثار ثبت شده ی ملی در ایران تحت تاثیر هنر اسلامی و سبک آذری سومین مکتب معماری پس از اسلام اواخر ایلخانیان و تیموریان و اوایل صفویان میباشد. از ویژگی های بارز این سبک ایوان مرتفع آن است که از دهانه پل قابل رویت است، البته ناگفته نماند تاریخ دقیق ساخت این پل نامشخص است ولی با توجه به تدبیر اتاقچه ها و تزیینات در پایه ها، بدنه ی پل و مهم تر منطقه استقرار باید آن را مربوط به سبک آذری دانست، از دیگر ویژگی های این اثر باستانی قرارگرفتن در نزدیکی جاده ابریشم است. متاسفانه دهانه ی وسط بوسیله ی قوای دموکرات در 20 آذر 1325 فروریخته است، ناگفته نماند این پل روبروی قلعه ی دختر(قیز قالاسی) قرار گرفته که با خود افسانه ای زیبا و شنیدنی به همراه دارد.

داستان زیبای چوپانی به نام قزل که عاشق شاهزاده ی قصر قیزقالاسی می شود و هر روز با شنا کردن در رود قزل اوزن خود را به آن سوی رود نزد معشوقه اش می رساند که در یکی از این وصال ها ی شیرین و نافرجام، قزل اوزن خروشان قزل را به کام مرگ فرو می برد و به یادبود وی نام رودخانه را قزل اوزن می نهند. ولی عقیده بسیاری از باستان شناسان بر این است که ایزدبانوی ناهید، خدای آب و باران و فراوانی یکی از فرشتگان آئین زرتشت بوده و بخاطر آنکه این پل‌ها که اهمیت ویژه‌ای در زندگی و اقتصاد مردم داشته و از سیل آبها و خطرات جوی و طبیعی در امان باشد اسم دختر را برای آن می‌نهادند که این فرشته از آنها نگهداری و پاسداری نماید.

سخن پایانی:
احتمالاً قدیمترین و ابتدایی‌ترین شکل پل به زمانی بازمی‌گردد که بشر توانست با استفاده از تنه درختان و سنگ‌های بزرگ، امکان عبور از نهرها و درّه ها و مسیل‌ها را فراهم آورد. از اینرو ساخت پل و استفاده از آن در مناطق کوهستانی و دارای عوارض طبیعی، بیش از نواحی مسطّح و کویری معمول بوده است. اما پل‌های واقعی از وقتی شکل گرفتند که تکیه گاه و پایه‌های پل ابتدا آماده می‌شد و سپس یک تخته سنگ یا چند تیر چوبی را روی دو پایه می‌نهادند و روی آنها را تخته پوش می‌کردند. قدیمترین پل قوسی در ایران که آثار آن تاکنون نیز بر جای مانده، پلی است که اورارتوها در قرن هشتم پیش از میلاد بر رود ارس بنا کردند. در ساحل ایرانی رود ارس یک پایه از این پل بر جای مانده که از سنگ‌های بزرگی ساخته شده است. در این مقاله به شناخت برخی از پُل‌های تاریخی ایران پرداختیم و این پلها تنها برشمردن نمونه‌هایی از این‌گونه سازه‌هاست که در گذر چند هزارساله‌ی تاریخ ایران به دست استادان مهراز (معمار) سرزمین‌مان ساخته شده‌اند. با ایران تاپ فایو همراه باشید تا بیشتر از رازهای معماری کهن ایران زمین بگوییم. سپاس که تا پایان این نوشتار همراه ما بودید.