امروزه، بسیاری در سراسر جهان کریسمس را جشن می گیرند و ایرانیان قرنهاست روز 21 دسامبر با نام یلدا را جشن می گیرند. جالب اینجاست که جشن کریسمس شباهت ها یا بهتر است بگوییم ریشه در جشن باستانی ایرانیان یلدا دارد که در آن انقلاب زمستانی در نیمکره شمالی زمین را جشن می گیرند. واژه یلدا به معنای تولد یا تولد دوباره خورشید است. در حالی که زرتشتیان 21 دسامبر را به عنوان تولد نمادین دوباره خورشید جشن می گیرند، مسیحیان 25 دسامبر را به عنوان تولد پسر خدا (عیسی مسیح) جشن می گیرند. یلدا طولانی‌ترین و تاریک‌ترین شب سال و آغاز فصل زمستان سه ماهه است. زمستان در حدود 21 مارس 2023 با آغاز فصل بهار به پایان می رسد. از آنجایی که شب اول زمستان (21 دسامبر) طولانی ترین شب سال است و از آن شب به بعد روزها به تدریج طولانی تر می شوند و گرما و نور خورشید افزایش می یابد، اعتقاد بر این است که آن شب زمان تولد یا تولد مجدد خورشید است. در این مقاله از ایران تاپ فایو قصد داریم که ریشه های فرهنگی مشترک و تشابهات یلدا و کریسمس را بررسی کنیم. پس با ماه همراه باشید تا برخی از ویژگیهای مشترک این دو جشن کهن را برشماریم.

1. یلدا و کریسمس هر دو برخاسته از باورهای مهرپرستی
طیفی از محققین باور دارند که اساسا بخش گسترده ای از آیین مسیحیت، ناشی از باور های مهرپرستی بوجود آمده است و مسیحیت اختلاط فرهنگی واضحی با مهرپرستی دارد. مثلا تولد حضرت مسیح در آغل هم یکی از این مصادیق است که به گفته مسیحیان، از تولد میترا در غار گرفته شده است. مسئله مهمی که در خصوص تولد حضرت مسیح باید ملاحظه کرد آن است که تولد ایشان در متون کتب مقدس به طور واضح بیان نشده است و یکی از اعتدالین (پاییزی یا بهاری) تاریخ تولد حضرت مسیح دانسته شده است. اما عجیب آن است که در هیچ یک از این زمانها، زمستان وجود ندارد و این در حالی است که مسیحیان ابتدای زمستان را تولد حضرت مسیح می دانند و به همین مناسبت آنرا جشن می گیرند.

2. لباس بابانوئل نمادی از آئین مهرپرستی
طبق برخی شواهد تاریخی، پس از آنکه رومیان مسیحی می شوند، یعنی ۳۰۰ سال پس از تولد مسیح (ع)، کلیسا تولد مهر را بعنوان روز تولد حضرت مسیح می پذیرد. به همین دلیل است که شاهد آن هستیم که بابانوئل کلاه و لباس موبدان را به تن می کند. قرمز بودن لباس بابانوئل موثر از آیین مهرپرستی ایرانی می‌باشد. رنگ قرمز در ایران از گذشته های دور معانی نمادین قدرتمندی داشته است. در آیین میترائیسم این رنگ به ردا و کلاه میترا تعلق داشته است. قرمز بعدها در این سرزمین به نمادی از آتش و پاکی بدل میشود و کمی پس از آن به عنوان یکی از سه رنگ اصلی فلسفه اشراق معرفی میشود.
ردپای این قضیه را در متون عرفانی و ادبی هم به وضوح میتوان مشاهده کرد و از طرفی میبینیم که در دین مسیحیت، در قرون اولیه میلادی تحت تاثیر میترائیسم کشیش‌ها و راهبان لباس قرمز و سفید به تن می‌کردند.

3. درخت کریسمس نمادی دیگر از آئین مهرپرستی
در دوران پارس باستان در شب یلدا درخت سبزی را تزیین می کردند که نشانه سبزی همیشگی باشد. یعنی روز تولد خورشید. دختران جوان آرزو می کردند و لباس های بافته شده از نقره را به دور درخت می بستند تا به خواسته خود برسند اما این رسم آرام آرام تغییر کرد. زیرا مسیحیان و پاپ لئو در قرن چهارم برای از بین بردن این سنت تلاش کردند و سرانجام پیروز شدند. همچنین درخت کاج و ستاره هایی که در بالای آن بعنوان یک رسم استفاده می کنند، نمادی از مهرپرستی بحساب می آید. در قرن هیجدم «لوتران» آلمانی با اقتباس از درخت یلدای پارسیان درخت کریسمس را به جمع تزیینات شب تولد مسیح آورد و درخت کریسمس به شکل کنونی آن درآمد.

4. نزدیکی یلدا و کریسمس به لحاظ تاریخ
بر اساس نتایج بدست آمده بوسیله محققین ایران شناسی و تاریخ مسیحیت، اینکه بیست و پنجم دسامبر بعنوان تولد مسیح (ع) و کریسمس دانسته شده، نمی تواند بی ارتباط با آیین میترائیسم و جشن انقلاب زمستانی (جشن شب یلدا) باشد. یکی از مویدات الهام گرفتن کریسمس و میلاد مسیح از شب یلدا، متونی است که از دوران ساسانیان باقی مانده است؛ در آنجا عبارت «یلدا د مشیحا» وجود دارد که به معنای یلدای مسیح یا همان میلاد حضرت مسیح می باشد که ارتباط واضح میان این دو عید را نشان میدهد. طبق آنچه مورخین قرون اولیه پدیداری مسیحیت نقل کرده اند، منطبق کردن میلاد مسیح (ع) با سالروز تولد میترا، به دست کنستانتین کبیر صورت گرفته که وی نیز با مشورت کلیسا به این نتیجه رسیده بود که به همین جهت این روز را با زادروز خورشید یا انقلاب زمستانی تعویض کرد.

5. جشن گرفتن زادروز مسیح بعنوان یلدا در میان ایرانیان
با بررسی تاریخچه شب یلدا و واژه یلدا، متوجه میشویم که کلمه یلدا واژه ای سریانی است و معنای تولد میدهد که ایرانیان این نام را در جشن های زمستانه خود استفاده می کردند، کما اینکه در کتاب آثار الباقیه ابوریحان بیرونی (دانشمند کبیر ایرانی) هم آمده است که ایرانیان زادروز مسیح را به اسم یلدا پاس می داشتند. این ارتباط میان انقلاب زمستانی و میلاد مسیح فقط به ایرانیان مربوط نمی شده است و تمامی مسیحیان اینگونه رفتار می کردند، اما ظاهرا اصل ریشه ی این ارتباط به مسیحیان ایرانیِ پیش از اسلام باز می گردد یا به عبارتی ایرانیان مسیحی قبل از اسلام تولد مسیح را با عنوان یلدا جشن می گرفته اند. در قرن اول میلادی، تعداد زیادی از مسیحیان شرقی در قلمرو اشکانیان و ساسانیان ساکن شدند. در این دوره، ایرانیان با "یلدای مسیحیان نسطوری" آشنا می‌شوند. یلدا در زبان سریانی (گویش ارامی میانه) به معنای "تولد" است و مسیحیان سریانی این واژه را برای کریسمس به‌کار می‌بردند. ازاینجا بود که نام یک جشن مسیحی وارد فرهنگ غیرمسیحی شد و از آنجا که با شب چله مترادف بود، بتدریج ایرانیان نیز برای توصیف آخرین شب پاییز از هردو عبارت یلدا و چله استفاده کردند.

سخن پایانی:
مردم دوران باستان و از جمله اقوام آریایی، از هند و ایرانی-هندی و اروپایی، دریافتند که کوتاه‌ترین روزها مربوط به آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است و بلافاصله پس از آن به تدریج روزها بلندتر و شب‌ها کوتاهتر می‌شوند، از همین رو آن را شب زایش خورشید (مهر) نامیده و آغاز سال قرار دادند؛ کریسمس مسیحیان نیز ریشه در همین اعتقاد دارد. در دوران کهن فرهنگ اوستایی، سال با فصل سرد شروع می‌شد و در اوستا، واژه «سَرِدَ» یا «سردَ» که مفهوم «سال» را بیان می‌کند، خود به معنای «سرد» است و این به معنی بشارت پیروزی اورمزد بر اهریمن و روشنی بر تاریکی است. در این مقاله از ایران تاپ فایو پنج شباهت فرهنگی بین یلدا و جشن کریسمس را برشمردیم و از برخی ریشه های مشترک این دو جشن بزرگ تاریخی سخن گفتیم.
سپاسگزاریم که تا پایان این مقاله همراه ما بودید، دعوت می‌کنیم تا با دنبال کردن ایران تاپ فایو در شبکه‌های اجتماعی از جمله اینستاگرام و تلگرام، از خواندن آخرین مطالب ما بهره مند شوید و اطلاعات خود را در رابطه با مواردی از جمله لایف استایل، ورزش، گردشگری، آشپزی و… افزایش دهید.